ηλιογράφος

Όργανο για τη μέτρηση της πραγματικής ηλιοφάνειας. Οι η. διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α) αυτούς που χρησιμοποιούν τη θερμαντική ισχύ της ηλιακής ακτινοβολίας και β) αυτούς που χρησιμοποιούν τη χημική δράση της ορατής και της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας. Στην πρώτη κατηγορία ακτίνων ανήκουν οι η. Κάμπελ-Στόουκς και Μάρβιν και στη δεύτερη οι η. Ζορντάν και Περς. Ανάλογα επίσης με τον τρόπο που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό του χρόνου, οι η. διαιρούνται: α) σε αυτούς στους οποίους η μέτρηση του χρόνου υπολογίζεται από την κίνηση του Ήλιου (η. Κάμπελ-Στόουκς, Ζορντάν και Περς) και β) σε αυτούς στους οποίους η μέτρηση του χρόνου γίνεται με χρονογράφο (η. Μάρβιν). Ο πιο διαδεδομένος η. στους μετεωρολογικούς σταθμούς είναι ο η. Κάμπελ-Στόουκς, που αποτελείται από μία γυάλινη σφαίρα στηριγμένη με μικρό μεταλλικό στέλεχος σε μία οριζόντια μεταλλική βάση. Πίσω από τη σφαίρα βρίσκεται ομόκεντρη σφαιρική μεταλλική θήκη, ολόκεντρη προς αυτή και σε τέτοια απόσταση ώστε η εστία της γυάλινης σφαίρας να βρίσκεται πάντοτε στην εσωτερική επιφάνεια της θήκης, πάνω στην οποία έχει τοποθετηθεί κατάλληλη βαθμολογημένη ταινία από χαρτόνι χρώματος ανοιχτού κυανού. Όταν o Ήλιος δεν καλύπτεται από νέφη, η θερμική του ακτινοβολία συγκεντρώνεται στην εστία της σφαίρας, καίει την ταινία και σχηματίζει πάνω σε αυτή συνεχές μαύρο τόξο, ενώ στην περίπτωση που ο Ήλιος καλύπτεται παροδικά από νέφη, το τόξο αποτελείται από χωριστά μελανά τμήματα, των οποίων η θέση και το μήκος δείχνουν τα χρονικά διαστήματα κατά τα οποία ο Ήλιος δεν καλυπτόταν από νέφη. Για την εκτίμηση της πραγματικής ηλιοφάνειας στη διάρκεια μιας ημέρας προσδιορίζεται με ακρίβεια χιλιοστομέτρου το μήκος του μαύρου τόξου πάνω στην ταινία ή το άθροισμα των μηκών των διακοπτόμενων τμημάτων· αν αυτό διαιρεθεί με το μήκος (σε χιλιοστά) του τμήματος που περιλαμβάνεται ανάμεσα σε δύο διαδοχικές ωριαίες γραμμές, δίνει την πραγματική διάρκεια της ηλιοφάνειας. Ο η. αυτός δείχνει επίσης σε ποια τμήματα της ημέρας ο Ήλιος καλυπτόταν ή όχι από νέφη, καθώς αποτελεί ένα ηλιακό ρολόι που δείχνει τον αληθινό ηλιακό χρόνο.

* * *

ο

1. αστρονομικό όργανο για τη μέτρηση τής ηλιοφάνειας

2. οπτική τηλεγραφική συσκευή η οποία χρησιμοποιεί τις ηλιακές ακτίνες που ανακλώνται με τη βοήθεια κατόπτρων.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. αγγλ. heliograph < helio- (πρβλ. ήλιο-*) + -graph (πρβλ. -γράφος < γράφω). Η λ. μαρτυρείται από το 1886 στην εφημερίδα Ακρόπολις].